انتخاب روش مناسب، قدم اول ارزش‌گذاری و سنگ بنای مفروضات است. این انتخاب باید با ویژگی‌های منحصربه‌فرد شرکت مانند وضعیت حقوقی، مرحله چرخه حیات، نوع صنعت و کیفیت داده‌های موجود هم‌خوانی داشته باشد. به صورت کلی و با الهام‌گیری از استاندارد IVS روش‌های ارزش‌گذاری انواع کسب‌وکارها به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

 در این مقاله به چهار معیار کلیدی برای انتخاب روش مناسب می‌پردازیم.

معیارهای اصلی انتخاب روش ارزش‌گذاری

۱) وضعیت حقوقی و بقای شرکت

اولین گام در انتخاب روش، ارزیابی وضعیت شرکت به عنوان یک واحد اقتصادی فعال (going concern) یا در حال انحلال است. اگر شرکت تداوم فعالیت داشته باشد، کلیه‌ی رویکردها قابل استفاده هستند. از طرفی اگر شرکت در معرض ورشکستگی یا انحلال قرار داشته باشد، رویکرد بها مناسب‌تر است، زیرا جریان‌های نقدی آینده نامطمئن یا منفی خواهند بود.

۲) چرخه حیات کسب‌وکار

چرخه حیات شرکت (از راه‌اندازی تا افول) تأثیر مستقیمی بر انتخاب روش دارد، زیرا وضعیت شرکت به لحاظ ریسک‌های عملیاتی در هر مرحله متفاوت بوده و این مساله بر پیش‌بینی جریانات نقدی و نرخ تنزیل اثرگذار است.

1. استارتاپ‌ها: فاقد جریانات نقدی پایدار بوده و ریسک شکست بالا است. لذا روش‌های مبتنی بر رویکرد درآمد که جریانات نقدی را بر اساس اندازه بازار و سهم از بازار هدف‌گذاری‌شده برآورد نمایند، مانند روش‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital Method) یا امتیازدهی (مانند Scorecard یا Berkus) بر سایر روش‌ها ارجح هستند. 
2. شرکت‌های رشدی: شرکت‌ها در این مرحله با رشد بالا اما ناپایدار مواجه هستند. بنابراین رویکردهای درآمد و بازار تناسب بیشتری با وضعیت این شرکت‌ها دارد. 
3. شرکت‌های بالغ: داده‌های تاریخی داشته و ریسک عملیاتی آن‌ها پایین است. مشابه شرکت‌های رشدی، استفاده از رویکردهای درآمد و بازار ارجحیت دارد. 
4. شرکت‌های بحران‌زده: شرکت در این مرحله با رشد منفی مواجه می‌شود. بنابراین ارزش‌گذاری بیشتر بر رویکرد بها و رویکرد بازار (مشروط بر استفاده از ضرایب شرکت‌هایی که در شرایط مشابه هستند) متکی است؛ هرچند ترجیح بر استفاده از رویکرد درآمد (به شرط پیش‌بینی قابل‌اتکای جریانات نقدی) است.

۳) سطح دسترسی و کیفیت داده‌ها

کیفیت و میزان در دسترس بودن داده‌ها، عامل تعیین‌کننده‌ای است؛ بدین معنا که ممکن است با یک شرکت تولیدی مواجه باشیم که کمبود داده‌ها به حدی بوده که نتوان از رویکرد درآمد استفاده کرد. از طرف دیگر، ممکن است اطلاعات قابل اتکایی از بنچمارک‌های یک استارتاپ در دسترس بوده، در حدی که بتوان از روش‌های مبتنی بر رویکرد بازار استفاده کرد. به صورت کلی می‌توان حالت‌های زیر را متصور بود. 

1. وجود صورت‌های مالی شفاف، جریان‌های نقدی تاریخی و پیش‌بینی‌پذیر: امکان استفاده از رویکرد درآمد را فراهم می‌آورد؛ زیرا می‌توان جریانات نقدی را به نحو قابل‌ اتکاتری برآورد نمود. 
2. داده‌‌های کافی از شرکت وجود ندارد، اما اطلاعات معاملات یا شرکت‌های مشابه در بازار موجود است: روش‌های مبتنی بر رویکرد بازار مناسب هستند. همچنین روش‌هایی مانند First Chicago نیز بسته به قابلیت تخمین جریانات نقدی آتی قابل استفاده است.
3. هیچگونه اطلاعاتی از وضعیت تاریخی شرکت وجود نداشته و اطلاعات شرکت‌های مشابه و اندازه بازار آن در دسترس نیست: در چنین شرایطی تمرکز بر روش‌های مبتنی بر رویکرد دارایی‌ در اولویت اول و استفاده از سایر روش‌های کیفی همچون کارت امتیازی ضرورت دارد.

نکته مهم دیگر، وضعیت دفاتر شرکت است؛ برای مثال اگر شرکت دو دفتره باشد، استفاده از صورت‌های مالی آن شرکت گمراه‌کننده خواهد بود و مستنداتی مانند تراز آزمایشی، گردش حساب بانکی و … کارآمد هستند. 

۴) گروه کسب‌وکار/صنعت

ماهیت صنعت و نوع شرکت، طبق طبقه‌بندی‌های موسسه CFA و مدل‌های صنعت‌محور داموداران، بر روش‌های ارزش‌گذاری اثرگذار هستند. 

1. شرکت‌های تولیدی یا خدماتی: در این شرکت‌ها بیشتر از روش‌های مبتنی بر رویکرد درآمد و بازار استفاده می‌گردد.
2. نهادهای مالی (بانک‌ها، بیمه‌ها و شرکت‌های لیزینگ): اغلب از روش‌های «خالص ارزش دارایی‌ها» و «سود باقیمانده یا RI» یا ضرایب مختص صنعت مانند P/BV برای بانک‌ها استفاده می‌شود
3. شرکت‌های هلدینگ: در این نوع شرکت‌ها با توجه به تنوع مدل‌های کسب‌وکار و شرکت‌های زیرمجموعه، معمولاً از روش‌های «NAV» و «جمع اجزا (Sum of the Parts)» استفاده می‌گردد.

جمع‌بندی

انتخاب روش ارزش‌گذاری مناسب می‌بایست بر اساس ترکیبی از وضعیت شرکت، چرخه حیات کسب‌وکار، سطح دسترسی و کیفیت داده‌ها و ماهیت صنعت انجام شود. ترکیب چندین روش مقایسه نتایج برای دستیابی به محدوده ارزش واقع‌بینانه ضروری است. این رویکرد نه تنها دقت را افزایش می‌دهد، بلکه ریسک‌های ناشی از سوگیری‌های بازار یا عدم قطعیت را کاهش می‌دهد.

برای دقت بیشتر و کاهش خطا در این فرآیند، لازم است ارزش‌گذاری توسط متخصصین باتجربه انجام شود. شرکت مشاوران ارزش سورین با بهره‌گیری از رویکردهای علمی و تجربیات فراوان خود، آماده ارائه خدمات مشاوره و اجرای پروژه‌های ارزش‌گذاری در صنایع مختلف است.